Bir Zamanlar Sinema Öneriyor: #80 The Congress

Beşir’le Vals ile tanıdığımız Ari Folman'ın, Stanislaw Lem’in önemli eserlerinden Gelecekbilim Kongresi'ni temel alıp, serbest bir uyarlamayasına soyunduğu The Congress (Son Şans), önce sinema sektörünün ardından da insanoğlunun geleceğine bakış atan benzersiz bir bilimkurgu denemesi...

The Congress’te de kendini oynayan ve artık gözden düşmüş bir oyuncu olan Robin Wright’ı yepyeni bir teknolojiyle dijital ortamda yeniden yaratılan, sektörde artık dijital kopyası ve sinemasal benliğiyle varolmak zorunda kalan bir karakter olarak izliyoruz. Bildiğimiz anlamda oyunculuğun devre dışı kalmaya başlamasıyla sözde daha özgür bireylere dönüşüyor oyuncular. Elbette ki Folman, sektörün gidişatını ve ticarete dönmesini eleştiriyor. Bir yandan getirdikleriyle (beyazperde de hep genç kalmak gibi) hayranlık uyandırsa da klasik sinemanın sonunu işaret etmesi, yaratıcılığı öldürmesi gibi sebeplerle karşısında durulması gereken bir teknolojik atılım masaya yatırılıyor.

Masum Sanık Rogger Rabbit çizgi karakterlerini gerçek dünyaya salıverip, gerçeklik içinde fantastik bir alem yaratmasıyla o gün için önem arz eden bir işti. Bir anlamda o filmin mirasını devralan The Congress ise Roger Rabbit’i çıkış noktası olarak belirliyor ve özündeki fantastik öğeleri halüsinatif bir dünyaya hapsediyor. Halüsinatif dünya ile gerçekliği ya da çizgi olanla gerçekliği hem iç içe geçiriyor hem de birbirinden keskin bir çizgiyle ayırıyor Folman. Filmin ilk 45 dakikasında sektörün geleceğine bakıp, 20 yıl sonrasına atlayan ve birden live action animasyona geçen Folman, bu durumu hikayenin bir parçası yaparak işlevsel kılıyor. The Congress’in farkı da burada ortaya çıkıyor. Biçimsel yetkinliği, oldukça yaratıcı hikayesi, eleştirel tutumu ve sinema dili filmi kendi türü içinde önemli bir noktaya taşıyor.

Dünyanın geleceğine dair karanlık bir tablo çizen The Congress, insanoğluna sahte de olsa cennete kaçma fırsatını veriyor. Folman, The Matrix’in kıyamet sonrasında sanal bir dünyaya hapsedilen insanlık fikrini tersine döndürerek uyguluyor. Mavi-kırmızı hap benzeri bir seçim yapılarak Harikalar diyarına adım atılıyor. İnsanoğlu mücadele etmeyi ya da gerçekliği değil, halüsinatif bir hayatı tercih ediyor. Abre los Ojos ya da yeniden çevrimi Vanilla Sky’da bireyin bilinçaltı düzeyine indirgeyerek gerçekleştirebildiği gerçeklikten kaçış formülünün eğilip bükülerek hayata geçirildiğini de görüyoruz The Congress’te.

The Teory of Everything

Biyografilerin akademinin radarına girmekte zorlanmadığı malumumuz. Vizyona girdiği yıl Selma ve The Imitation Game ile birlikte The Theory of Everything (Her Şeyin Teorisi), En İyi Film dahil 5 dalda Oscar adaylığı elde ederek, öne çıkan biyografik yapımlardan biri olmuştu. Teorileriyle modern bilimin gidişatını değiştiren İngiliz fizikçi Stephen Hawking’in hayatından bir kesiti beyazperdeye taşıyan film, ünlü teorisyenin eşi Jane Hawking’in kitabından uyarlandı. Kamera arkasında James Marsh’ı gördüğümüz Her Şeyin Teorisi, filmlerinden ziyade Man on Wire, Project Nim gibi başarılı belgeselleriyle tanınıp sevilen bir yönetmenin elinden çıkma.

Biyografi modeli sorunlu

Stephen Hawking’in öğrencilik yıllarında açılan film, henüz ilk dakikalarında rengini belli ediyor. Oğlan kıza rastlıyor ve evliliğe uzanacak olan Stephen – Jane ilişkisi başlıyor. Teorileriyle çığır açan bir bilim insanının fiziken çöküşü, zihnen yükselişi, önce okulunda, sonra bilim çevrelerinde ve en sonunda dünyada kabul gören bir deha olması, tüm film boyunca Jane’le ilişkisinin gölgesinde kalıyor. Bunun sebebi ise filmin Jane Hawking’in kitabından uyarlanıyor oluşu. Biyografinin biyografisi yapılan şahsiyetin değil de, onun yakınındaki bir karakterin gözünden anlatılması aslında genelde bir farklılık yaratır. Ancak, Milos Forman’ın başyapıtı Amedeus’ta hikayeyi Mozart’a kıskançlık ve hayranlık duyan bir başka müzisyenin bakış açısından anlatılarak yakalanan başarılı formül The Theory of Everything'de işlemiyor. Sebebi de az önce bahsettiğimiz gibi dehayı deha yapan özelliklerin ikinci plana atılarak işlenmesi. Sonuç olarak The Theory of Everything'in, odak noktasını yanlış seçmiş bir başarı ve azim öyküsü, bir biyografi olduğunu söyleyelim.

Stephen Hawking’in alanında yükselişini, özel hayatını ve Amiyotrofik Lateral Sklerozis denilen hastalığının ilerlemesini paralel olarak anlatıyor film.  Hawking’in hastalığını öğrendikten sonra bilime olan tutkusuna, azmine hayranlıkla şahit oluyoruz. Hawking’in hastalığının tüm safhalarını izliyoruz ve bu biçare hastalık filmin hiçbir anında duygu sömürüsü kaçmadan perdeye yansıtılmış. Yönetmen Marsh, filmin dramatik çatısını da zaten Stephen ile Jane’in duygusal ilişkisiyle örmüş.

Bilimle tanrıya ulaşabilir miyiz?

The Theory of Everything'de film boyunca gündemde kalan bir konu daha var: Tanrı problemi… Stephen, Jane’le tanıştığında birinin ateist, diğerinin Hristiyan olması neticesinde din-bilim çatışmasına girilmeden tanrının varlığı tartışılıyor. Filmin ikinci yarısında rahip karakterinin devreye girişiyle konu tekrar açılıyor.  Stephen’ın kitap yazım aşamasında ve en sonunda da kendisine yöneltilen bir soruyla yine karşımıza çıkıyor. Hawking’in tanrı problemi tüm filmin üzerine siniyor. Peki, The Theory of Everything bu problemin neresinde duruyor. “Kişisel” bir Tanrı varlığına inanmadığını dile getiren Hawking, bir röportajında “Evrenin oluşumu bilimin gerçekliğine dayanır. Ama bu hiçbir şekilde, bilim kurallarını koyan ve onları da yaratan bir tanrı olmadığı anlamına gelmez” demiştir. Filmde de gördüğümüz üzere gençliğinde katı biçimde tanrının varlığını reddeden Hawking, uzun yıllar süren çalışmaları sonunda daha yumuşak ifadelerde bulunuyor. Hawking’in araştırmaları ve teorilerinde tanrıya yer açma, onu bir yere konumlandırabilme uğraşısı, net bir sonuç vermese de “Bilimle tanrıya ulaşabilir miyiz?” sorusunu akla getiriyor. Zaten filmde Hawking’in verdiği cevaplarda hep bir “ama” var. Bu açıdan The Theory of Everything'in, Hawking’in tanrı sorunsalında cevaplardan çok sorularla ilgilenmesi yerinde bir tercih olmuş. Sonuç olarak şöyle diyebiliriz: Hawking’in bilimsel çalışmaları, teorileri ve içsel sorgulamaları biyografinin ana argümanı olsaydı uzun yıllar konuşulabilecek bir film izleyebilirdik.

Redmayne’in unutulmaz performansıyla hatırlanacaktır

Eddie Redmayne’e En İyi Erkek Oyuncu kategorisinde akademi ödülü kazandıran performansı The Theory of Everything'in en büyük kozu. Akademi, rolü gereği fiziksel değişim geçiren oyuncuları ve performanslarını genelde görmezden gelmez. Hawking’in aşamalı kas çürümesi veya erimesi olarak bilinen hastalığının tüm evrelerinin Redmayne’in bedeninde canlanışını kusursuz bir performansla seyrediyoruz. Öyle ki, zaman zaman onun Redmayne olduğunu bile unutabiliyoruz. Biyografilerdeki inandırıcılık sorunları büyük oranda abartıya kaçan, yapay duran makyajdan ve kötü performanslardan kaynaklanır. The Theory of Everything'in ise en güçlü olduğu alan başta Redmayne olmak üzere oyuncu performansları. Film iz bırakmadı ama Eddie Redmayne, Hawking yorumuyla her zaman hatırlanacaktır…